Η μεταλλευτική μας ιστορία
Από την αρχαιότητα στην «Ελληνικός Χρυσός»

Η ΒΑ Χαλκιδική έχει μακραίωνη μεταλλευτική ιστορία. Απόδειξη το πλήθος των παλαιών μεταλλευτικών έργων και οι σωροί σκωρίας που απαντώνται σε ολόκληρη την περιοχή.

Στην αρχαιότητα τα μεταλλεία αποτελούν τον κυρίαρχο χρηματοδότη του Μακεδονικού Βασιλείου και των εκστρατειών του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην περιοχή σώζονται περισσότερα από 300 πηγάδια και περίπου 200.000 κυβικά μέτρα αρχαίων μεταλλουργικών απορριμμάτων, των κοινών «σκουριών» από την «εκκαμίνευση» των μεταλλευμάτων.

Η έναρξη της δραστηριότητας, με βάση ιστορικές πηγές και τα αποτελέσματα αναλύσεων που έχουν γίνει στις παραπάνω «σκουριές», εντοπίζεται στις αρχές της κλασσικής αρχαιότητας, δηλ. γύρω στο 6ο αιώνα π.Χ.

Η μεταλλευτική ιστορία της ΒΑ Χαλκιδικής στο Βυζάντιο και την Οθωμανική περίοδο

Η μεταλλευτική δραστηριότητα συνεχίζεται μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο. Η κατάκτηση όμως των πλούσιων ορυχείων χρυσού και αργύρου της Ισπανίας από τους Ρωμαίους έχει ως αποτέλεσμα να περιέλθουν τα μεταλλεία της ΒΑ Χαλκιδικής για μεγάλο διάστημα σε μαρασμό.

Τα «Σιδηροκαύσια»

Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, ξεκινά εκ νέου η εκμετάλλευση των μεταλλείων, και αναδεικνύεται σε μεταλλευτικό κέντρο η περιοχή των Σιδηρουκαυσίων, (κοινώς Σιδερόκαψα), τότε ονομασία της περιοχής βόρεια από τον ΄Ισβορο, τη σημερινή Στρατονίκη. Το τοπωνύμιο Σιδηροκαύσια απαντάται για πρώτη φορά τον 9ο αιώνα.

Τα «Μαντεμοχώρια»

Στις αρχές του 15ου αιώνα, τα μεταλλεία της ΒΑ Χαλκιδικής γνωρίζουν μία νέα περίοδο ακμής. Στην περιοχή λειτουργούν περίπου 500 - 600 καμίνια, όπου γίνεται η κατεργασία ψευδαργύρου και μολύβδου. Οι μεταλλωρύχοι, παραδίδουν ως φόρο στον σουλτάνο το 1 στα 12 δράμια αργύρου της παραγωγής τους.

Τον 16ο και 17ο αιώνα η περιοχή περνάει και πάλι εναλλασσόμενες περιόδους άνθισης και παρακμής.

Το 1705 τα χωριά της περιοχής, τα λεγόμενα Μαντεμοχώρια, αποκτούν το δικαίωμα της αυτοδιαχείρισης. Οι κάτοικοι των Μαντεμοχωρίων, αποκτούν με φιρμάνι του Σουλτάνου το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων αργύρου. Για τον σκοπό αυτό συστήνεται ένας Μεταλλευτικός Συνεταιρισμός, στη γενική διοίκηση του οποίου μετέχουν οι εκπρόσωποι των 12 μεγάλων χωριών. Η μόνη τους υποχρέωση απέναντι στην Μεγάλη Πύλη είναι η παράδοση ενός φόρου ύψους 550 λιβρών αργύρου το χρόνο.

Η νεότερη εποχή των Μεταλλείων Κασσάνδρας

Τα Μεταλλεία Κασσάνδρας

Η ονομασία «Μεταλλεία Κασσάνδρας» εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1893, λόγω του γεωγραφικού προσδιορισμού που δόθηκε αρχικά στη χερσόνησο της Χαλκιδικής από την Ελληνική πολιτεία. Αυτή η ονομασία έχει επικρατήσει και χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα.

Την ίδια χρονιά τα μεταλλευτικά δικαιώματα της περιοχής παραχωρούνται από την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην Γάλλο-Οθωμανική Α.Ε., η οποία είχε την έδρα της στο Παρίσι.

Στα 600 περίπου καμίνια της περιοχής απασχολείται μια πολυεθνική κοινότητα 6.000 εργαζόμενων, σε μία πρώιμη εκδοχή πενθημέρου, καθώς οι Εβραίοι εργάτες είχαν αργία το Σάββατο ενώ οι Χριστιανοί την Κυριακή.

Έως το 1900 εξορύσσονται και περνούν από μεταλλουργική κατεργασία 72.000 τόνοι μεταλλεύματος.

Ο Μαντέμ Λάκκος

Η επιφανειακή εκμετάλευση του κοιτάσματος σιδηροπυρίτη στο μεταλλείο του «Μαντέμ Λάκκου», ξεκινά το 1901 από τη Γαλλο-οθωμανική εταιρεία που διαχειρίζεται τα μεταλλεία.

  Τα Μεταλλεία Κασσάνδρας μεταλλευτικό κέντρο της Ελλάδας επι ΑΕΕΧΠ&Λ

Η Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων & Λιπασμάτων (ΑΕΕΧΠ&Λ), διαδέχεται το 1927 τη Γάλλο-Οθωμανική διαχείριση και διαβλέπει εγκαίρως την αναγκαιότητα ευρείας χρήσης λιπασμάτων για την ανάπτυξη της γεωργίας στην χώρα. Με στόχο την εξασφάλιση του θείου ως πρώτης ύλης για την παρασκευή λιπασμάτων, οδηγείται στην αγορά μεταλλείων σε διάφορα σημεία της χώρας.

Εκτός των μεταλλείων της Κασσάνδρας η ΑΕΕΧΠ&Λ επενδύει και σε αυτά της Κύπρου, της Ερμιόνης, του Ωρωπού και της Κορώνης, ενώ ταυτόχρονα ιδρύει εργοστάσιο λιπασμάτων στην Δραπετσώνα. 

Η εποχή Μποδοσάκη

Ο μεταλλευτικός κλάδος γνωρίζει νέα ώθηση όταν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η πλειοψηφία των μετοχών της ΑΕΕΧΠ&Λ περιέρχεται στην ιδιοκτησία του Μποδοσάκη Αθανασιάδη.

Το Στρατώνι «κέντρο» της μεταλλευτικής δραστηριότητας

Επίκεντρο των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων της εταιρείας γίνεται το Στρατώνι. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η ΑΕΕΧΠ&Λ κατασκευάζει στην παραλία του Στρατωνίου εργοστάσιο εμπλουτισμού και ξεκινάει την παραγωγή και επεξεργασία μικτών θειούχων συμπυκνωμάτων.

Η μεταλλευτική δραστηριότητα στην Ολυμπιάδα

Από το 1972 αρχίζει η εκμετάλλευση του μεταλλείου μικτών θειούχων της Ολυμπιάδας. Το 1976 κατασκευάζεται το νέο εργοστάσιο εμπλουτισμού στην Ολυμπιάδα, οπότε τα προϊόντα της εκεί μεταλλευτικής δραστηριότητας μεταφέρονται έτοιμα προς φόρτωση στο Στρατώνι.

Μεταλλουργία χρυσού

Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 αποφασίζεται απότο ελληνικό κράτος η δημιουργία μεταλλουργίας χρυσού μέσω της κρατικής ΜΕΤΒΑ στην περιοχή της Ολυμπιάδας. Η απόφαση αυτή, όμως, δε θα υλοποιηθεί ποτέ λόγω της συγκυρίας.

Η εποχή της ΑΕΕΧΠ&Λ κλείνει το 1992, όταν μπαίνει σε ειδική εκκαθάριση εν λειτουργία από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος.

Τα μεταλλεία της Χαλκιδικής την περίοδο της TVX HELLAS

Το Δεκέμβριο του 1995, τα δικαιώματα εκμετάλλευσης των Μεταλλείων Κασσάνδρας και το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων περιέρχονται στην TVΧ Hellas, θυγατρική της καναδικής μεταλλευτικής εταιρείας TVX Gold. Πρωταρχικός σκοπός της εταιρείας είναι η δημιουργία μεταλλουργίας χρυσού στην περιοχή της Ολυμπιάδας, ενώ παράλληλα  έχει άδεια εκμετάλλευσης του κοιτάσματος μεικτών θειούχων στις «Μαύρες Πέτρες».

2003: Το πάγωμα της επένδυσης και ο οικονομικός μαρασμός της ΒΑ Χαλκιδικής

Η επένδυση στην Ολυμπιάδα παγώνει λόγω αντιδράσεων της τοπικής κοινωνίας, καθώς και μίας αρνητικής απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας τον Μάρτιο 2002. Σύμφωνα με την απόφαση του ΣτΕ οι πιθανοί κίνδυνοι της επενδυτικής πρότασης της ΤVX HELLAS,  θα ήταν μεγαλύτεροι από το οικονομικό και κοινωνικό όφελος που θα προέκυπτε τότε για την τοπική κοινωνία.

Τον Δεκέμβριο του 2002 άλλη μία αρνητική απόφαση του ΣτΕ οδηγεί στη διακοπή των εργασιών στο μεταλλείο Μαύρες Πέτρες. Τον Ιανουάριο του 2003 οι εργαζόμενοι τίθενται σε διαθεσιμότητα. Η εταιρεία και ολόκληρη η περιοχή περιέρχονται σε δυσχερή οικονομική κατάσταση ενώ 480 εργαζόμενοι καταλήγουν να χάσουν τη δουλειά τους. Τα χωριά της περιοχής υφίστανται οικονομικό και πληθυσμιακό μαρασμό. Για την αποφυγή κοινωνικών εκρήξεων η τότε κυβέρνηση καταρτίζει ειδικό κοινωνικό πρόγραμμα στήριξης των πρώην εργαζομένων των Μεταλλείων Κασσάνδρας.

Τα μεταλλεία της ΒΑ Χαλκιδικής στη σύγχρονη εποχή της Ελληνικός Χρυσός

Τον Ιανουάριο του 2004 περνούν στην Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. τα μεταλλευτικά δικαιώματα, καθώς και το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων των Μεταλλείων Κασσάνδρας, με ειδικό νόμο που επικυρώνεται στη Βουλή.

Τον Οκτώβριο του 2005 ξεκινά η επαναλειτουργία του μεταλλείου των Μαύρων Πετρών ενώ τον Ιανουάριο του 2006, υποβάλλεται ενιαίο επιχειρηματικό σχέδιο για την παράλληλη αξιοποίηση των κοιτασμάτων Μαύρων Πετρών, Ολυμπιάδας και Σκουριών.

Τον Ιούλιο του 2011, υπογράφεται με Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) η Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων και τον Μάρτιο του 2012, ξεκινά η υλοποίηση του επενδυτικού σχεδίου της Ελληνικός Χρυσός, με άμεση πρόσληψη 800 εργαζόμενων και εκκίνηση της μεταλλευτικής δραστηριότητες στις Σκουριές και την Ολυμπιάδα.

Από τον Φεβρουάριο του 2012, η Ελληνικός Χρυσός λειτουργεί ως θυγατρική της Eldorado Gold.

Ορόσημο στην ιστορία των Μεταλλείων Κασσάνδρας, αποτελεί η 17η Απριλίου 2013 όπου το Συμβούλιο της Επικρατείας, σε μια ιστορική απόφαση, επισφραγίζει την νομιμότητα των οικονομικών κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων της επένδυσης.